COPD en erfelijkheid

‘Het DNA kun je vergelijken met een boek. Ons lichaam leest in dit boek wat het moet doen’, vertelt Faiz. ‘De pagina’s staan vol met genen, onze erfelijke eigenschappen. Daarvan hebben we er maar liefst 20.000. We weten uit eerdere studies dat er een klein aantal genen is dat met roken te maken heeft. Nu willen we graag weten welke van deze genen iemand vatbaar maken voor COPD. Daarnaast proberen we erachter te komen hoe deze genen in je lichaam veranderen als je gaat roken.’

Voorkomen en hopelijk genezen

De uitkomsten van het onderzoek helpen hopelijk voorspellen welke mensen een erfelijke aanleg hebben om COPD te ontwikkelen. Alen Faiz: ‘Als we weten wie er een grote kans heeft op COPD, dan kunnen we deze groep heel gericht waarschuwen. Stel dat de kans bij jou heel groot is. Dan ben je veel gemotiveerder om te stoppen met roken. Of beter nog: om er nooit aan te beginnen.’ Maar met het onderzoek hoopt Faiz ook te kunnen helpen met een betere behandeling tegen COPD. Het nare van COPD is namelijk dat de ontsteking niet verdwijnt na het stoppen met roken. Als een gezonde roker stopt, dan gaat de gezondheid met sprongen vooruit. Het rokershoestje verdwijnt en de conditie verbetert. Bij COPD gebeurt dit niet. Alen Faiz: ‘De ziekte verloopt wel minder snel, dus stoppen heeft altijd zin, maar de longen blijven ontstoken. We willen graag begrijpen waardoor dit komt, want dan kunnen we het proces wellicht stoppen. Dan raken de longen in ieder geval niet nog meer beschadigd.’

Drie groepen

Om het verband tussen genen en COPD te onderzoeken, stelden Alen Faiz en zijn collega’s drie groepen samen. De eerste twee groepen bestonden uit jonge mensen die alleen af en toe roken op borrels en feestjes. Eén groep had familieleden met COPD, de andere niet. In de derde groep zaten oudere rokers met COPD. Alle deelnemers mochten twee dagen niet roken. Daarna rookten ze op verzoek juist drie sigaretten in een uur. Faiz: ‘Zo konden we het effect van sigarettenrook bij de verschillende groepen bekijken. Met een borsteltje schraapten we wat van het slijmvlies in de longen weg. Na 24 uur deden we dit nog een keer.’ Deze slijmlaag, epitheel genoemd, komt als eerste in contact met sigarettenrook. De cellen uit deze slijmlaag spelen een rol bij het afweren van schadelijke invloeden van buitenaf. Het lichaam verzet zich namelijk tegen sigarettenrook en probeert de schadelijke invloeden uit te schakelen. Faiz: ‘Bij mensen met COPD is deze afweerreactie ontregeld. We denken dat dit komt doordat hun erfelijke boek de verkeerde informatie bevat, waardoor het lichaam anders reageert op rook. Door de gelegenheidsrokers met en zonder COPD in de familie te vergelijken met mensen met COPD, kunnen we zien waar het misgaat.’

Een soort schakelaar

Het lijkt er dus op dat het lichaam van rokers bepaalde genen verkeerd leest. En daardoor weet het niet meer wat het moet doen. Je zou dan verwachten dat dit na het stoppen vanzelf weer goed komt. Maar dat is helaas niet zo. De longen raken steeds verder beschadigd. Alen Faiz: ‘Het is alsof er bij mensen met COPD een soort schakelaar is omgezet in de cellen. Deze schakelaar blijft bij hen aan staan na het stoppen met roken. Hierdoor blijven hun longen ontstoken. Vergelijk het met een lichtschakelaar, die gaat ook niet vanzelf weer uit.’

Voor dit deel van het onderzoek bekijkt Alen Faiz longweefsel uit een eerdere studie. ‘We haalden wat longweefsel weg bij rokers met en zonder COPD. Hierna is aan de deelnemers gevraagd te stoppen met roken. Dat was voor verstokte rokers natuurlijk heel erg moeilijk. Maar ze kregen goede begeleiding en waren erg gemotiveerd. Ze wilden graag helpen bij een mogelijke oplossing. Voor zichzelf, maar ook voor hun kinderen. Zodat zij deze vreselijke ziekte niet zouden krijgen.’ Uiteindelijk lukte het bijna de helft om te stoppen: vijftien mensen zonder COPD en vijftien met COPD. Na een jaar werd er nogmaals wat longweefsel bij hen weggenomen. Faiz: ‘Hierdoor kunnen we zien welke schakelaars blijvend aan gaan bij ex-rokers met COPD.’ De laatste fase van het onderzoek vindt in het laboratorium plaats. Hier doen Alen Faiz en zijn collega’s met speciale technieken alle veranderingen in het DNA na, om te zien wat het effect precies is. ‘Zo komen we er hopelijk achter hoe en wanneer de schakelaar precies wordt omgezet. De volgende stap is een manier te vinden om dat terug te draaien.’

• Thema: COPD
• Looptijd: 01-01-2017 tot 01-08-2019
• Soort subsidie: Jonge onderzoeker subsidie
• Bedrag: 200.000 euro 
• Onderzoeker: Alen Faiz (UMCG)