Hoe ontstaat allergisch astma?

Op de raarste momenten kan het gebeuren: een astma-aanval. Dat is extra vervelend als u tot de mensen behoort bij wie astmamedicijnen nauwelijks werken. ‘De astmamedicijnen die er zijn, bestrijden de gevolgen van allergisch astma’, zegt Rudi Hendriks, hoogleraar bij de Erasmus Universiteit. Zulke luchtwegverwijders zorgen ervoor dat je weer beter kunt ademen. Maar lang niet iedereen met astma reageert goed op deze medicijnen. En eigenlijk willen we de oorzaak weten, de bron van allergisch astma. Want dan kunnen we behandelingen gaan ontwikkelen die voorkómen dat mensen een astma-aanval krijgen.’

Heftige reactie

Dat is dan ook precies wat Hendriks en zijn collega-onderzoekers van UMC Groningen en het Franciscus Gasthuis gaan doen: onderzoeken hoe allergisch astma ontstaat. ‘We weten dat bij deze vorm van astma het afweersysteem nogal heftig reageert op bijvoorbeeld huisstofmijt, pollen of huisdieren – allergenen noemen we die stofjes. We denken dat er daarbij iets misgaat tussen de cellen in de binnenlaag van de longen – het longepitheel – en de cellen van het afweersysteem. Op de een of andere manier werken ze niet goed samen, waardoor er een heftige ontsteking ontstaat. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat er iets mis is met die cellen zelf. Dat gaan we allemaal uitzoeken.’

Hulpdiensten

Hendriks en zijn team maken gebruik van eerder onderzoek. In het Erasmus MC werden bij mensen met astma veranderingen ontdekt in twee soorten afweercellen. Hendriks legt uit: ‘Eén celtype zorgt ervoor dat het afweersysteem gaat afrekenen met die stofjes: er ontstaat een ontsteking. Die cel is dus een soort ijverige politieagent die verdachten (allergenen) voor de rechter brengt (het afweersysteem). De andere soort cel ziet de schade en zet andere cellen aan het werk om hierop te reageren. Ook dat geeft een ontstekingsreactie. Deze cel schakelt dus allerlei hulptroepen in. Maar bij mensen met astma gaat er ergens iets mis in de samenwerking tussen al die hulpdiensten.’

Fijn dat er moderne technieken zijn, vindt Hendriks. Tot voor kort konden ze alleen naar groepen cellen kijken. ‘Dan zagen we alleen wat er gebeurt, niet wie wat doet. Nu kunnen we elke cel goed bekijken. Dan zie je natuurlijk ineens veel meer! Het is alsof je vroeger naar een heel leger keek, maar nu kunt zien wat iedere soldaat precies doet.’

Vergelijken met gezonde mensen

Het UMC Groningen heeft al veel ervaring met het goed kijken naar longweefsel bij mensen met astma. Met de nieuwe techniek gaat het team hun longweefsel vergelijken met dat van gezonde mensen. Hendriks: ‘Zo kunnen we zien of er verschillen zijn. Heeft de ene groep meer van die cellen dan de andere? En gedragen die cellen zich anders?’

Daarnaast gaat Hendriks dit longweefsel kweken. Op die gekweekte stukjes longweefsel kunnen ze tests doen met allergenen en virussen. ‘Zo zien we hoe de soorten cellen daarop reageren. En hoe ze samenwerken – of juist niet.’

Snellere oplossingen

De onderzoekers willen nog iets anders weten: zitten er patronen in astma-aanvallen? ‘Voor mensen met astma is geen dag hetzelfde. Soms hebben ze nergens last van, de andere keer blijven ze maar benauwd’, vertelt Hendriks. Het Franciscus Gasthuis volgt daarom twee jaar lang tientallen mensen die vaak astma-aanvallen hebben. ‘We nemen regelmatig bloed af om te kijken of er patronen zitten in die aanvallen. Hopelijk kunnen we dan straks aan de hand van bloed voorspellen wanneer astmaverschijnselen erger worden.’

Dat helpt weer bij het vervolg op dit grote onderzoek. Hendriks: ‘Als het goed is, weten we over vijf jaar beter hoe allergisch astma ontstaat en welke cellen en stoffen daarbij betrokken zijn. In vervolgonderzoek kunnen we mensen met allergisch astma bijvoorbeeld in groepen verdelen. Daar gaan we dan betere behandelingen voor ontwikkelen.’ Het zal nog wel even duren voordat die behandelingen er zijn. ‘Maar een ding is zeker: met onze resultaten kunnen we straks veel beter en sneller aan oplossingen werken.’

• Thema: Astma
• Looptijd: 01-01-2019 tot 01-01-2024  
• Soort subsidie: Consortium Subsidie 
• Bedrag: 750.000 euro  
• Naam onderzoeker: Rudi Hendriks (Erasmus MC)