Hoe de natuur kan helpen om astma te voorkomen
‘De natuur biedt een sterke bescherming tegen astma’, zegt de beroemde kinderarts Erika von Mutius. Ze doet al jaren onderzoek om astma te voorkomen. ‘De uitkomsten gaan helpen bij het ontwikkelen van nieuwe behandelingen.’
Erika von Mutius wil maar wat graag dat haar werk niet meer nodig is. Dat zou namelijk betekenen dat haar grote droom is uitgekomen: dat kinderen geen astma meer krijgen. De kinderarts en epidemioloog is één van de hoofdrolspelers in het internationale team dat samenwerkt om astma te voorkomen: Longfonds ACCELERATE.
‘Astma is de meest voorkomende blijvende ziekte bij kinderen. Ik denk aan al die kinderen en hun families die ik door de jaren heb gezien en gehoord. De verhalen over nachten waarin ouders hulpeloos toekijken terwijl hun kind geen lucht krijgt. Al die ziekenhuisopnames, alle medicijnen die je als kind moet nemen. Niet naar je beste vriend kunnen omdat die een kat heeft en je dan een astma-aanval krijgt. Net zo actief willen zijn als elk ander kind, maar door astma minder kunnen sporten. En als je één van de pechvogels bent, duurt het een leven lang.’
Van kroep naar astma
De aandacht voor astma en allergieën was er al vroeg in de loopbaan van Erika von Mutius. ‘Het eerste onderzoek waarbij ik betrokken bij was, ging over luchtvervuiling en kroep (een virale infectie aan de bovenste luchtwegen, red.). Maar eerlijk gezegd vond ik kroep niet zo’n belangrijk probleem. Kinderen knappen na een aanval meestal snel weer op. Astma vond ik veel ernstiger. En allergie gaat samen met astma. Nog tijdens dat onderzoek naar luchtvervuiling en kroep ging ik aan de slag op een polikliniek voor kinderen met astma. Ik heb dus heel veel kinderen met astma onder behandeling gehad.’
Niet alle luchtvervuiling is een risico voor astma en allergieën.
Unieke kans
Toen de studie over luchtvervuiling en kroep was afgerond, vroeg haar leidinggevende of ze nieuw onderzoek wilde doen. Het werd een beroemd onderzoek waaruit bleek dat kinderen in Oost-Duitsland minder allergieën hadden dan kinderen die in West-Duitsland woonden. ‘Ik maakte een plan om stedelijke en landelijke luchtvervuiling in Beieren met elkaar te vergelijken. Mijn theorie was dat luchtvervuiling de oorzaak was van astma en allergieën. Maar we twijfelden of er in München voldoende luchtvervuiling was om dat te kunnen bewijzen. Nét toen het onderzoek was gestart – we spreken over 1989 – viel de Muur. Dat gaf ons de unieke kans om naar Oost-Duitsland te gaan waar echt veel luchtvervuiling was, door zware industrie. Het was dé kans om mijn theorie te kunnen bewijzen. Maar wat bleek? In Oost-Duitsland hadden veel minder kinderen last van allergie en astma dan in West-Duitsland. Inmiddels weten we dat het soort luchtvervuiling bepalend is voor het risico om astma en allergieën te ontwikkelen. De luchtvervuiling door verkeer, zoals in München, bleek het echte risico te zijn voor astma en allergieën.’
Leibnizprijs
In 2013 ontving Von Mutius de grootste wetenschapsprijs van Duitsland. Ze kreeg die voor haar studie naar de gevolgen van boerderijstof op de ontwikkeling van allergie en astma bij kinderen. ‘Ik had nooit verwacht de Leibnizprijs te krijgen, omdat mijn onderzoek ging over kindergeneeskunde en ziekteverspreiding. Vaak geeft de Duitse wetenschappelijke raad deze beroemde prijs aan basiswetenschap (waarbij het om kennis vanwege kennis gaat, zonder een duidelijke toepassing, red.).’
Boerderijmelk
Sinds 2017 werkt Erika von Mutius mee in het internationale team dat samenwerkt om astma te voorkomen. Met haar collega Markus Ege testte ze het effect van (zo goed als) rauwe boerderijmelk op jonge kinderen. ‘Uit deze boerderijstudies kwam een sterk bewijs dat het drinken van rauwe koemelk kinderen kan beschermen tegen astma en allergieën. Maar rauwe koeienmelk kan ook gevaarlijk zijn. Het kan leiden tot ernstige infecties die de nieren kunnen beschadigen. Daarom kunnen we het drinken van rauwe koemelk om allergieën te voorkomen niet aanbevelen. Maar koemelk die licht is gepasteuriseerd, kan evenveel effect hebben.’
De verschillende onderzoeken die ze binnen het samenwerkingsverband doen, sluiten op elkaar aan. ‘We versterken elkaar met onze kennis. Sommige collega’s doen onderzoek in het laboratorium, terwijl wij het effect van boerderijmelk op kinderen hebben getest. De uitkomsten gaan samen uiteindelijk helpen bij het ontwikkelen van nieuwe manieren om astma te voorkomen. Daar ben ik van overtuigd.’
Tegenslagen
Sinds 2017 werkt Erika von Mutius mee in het internationale team dat samenwerkt om astma te voorkomen. Met haar collega Markus Ege testte ze het effect van (zo goed als) rauwe boerderijmelk op jonge kinderen. ‘Uit deze boerderijstudies kwam een sterk bewijs dat het drinken van rauwe koemelk kinderen kan beschermen tegen astma en allergieën. Maar rauwe koeienmelk kan ook gevaarlijk zijn. Het kan leiden tot ernstige infecties die de nieren kunnen beschadigen. Daarom kunnen we het drinken van rauwe koemelk om allergieën te voorkomen niet aanbevelen. Maar koemelk die licht is gepasteuriseerd, kan evenveel effect hebben.’
De verschillende onderzoeken die ze binnen het samenwerkingsverband doen, sluiten op elkaar aan. ‘We versterken elkaar met onze kennis. Sommige collega’s doen onderzoek in het laboratorium, terwijl wij het effect van boerderijmelk op kinderen hebben getest. De uitkomsten gaan samen uiteindelijk helpen bij het ontwikkelen van nieuwe manieren om astma te voorkomen. Daar ben ik van overtuigd.’
Als we astma dertig tot vijftig procent kunnen voorkomen, is dat fantastisch.
Succes
Tóch vond Erika Von Mutius het onderzoek de moeite waard. ‘Absoluut. Het is hoe dan ook belangrijk om dit soort studies te starten. Zou ik het opnieuw doen? Zeker weten. Het geeft de kans om een ziekte als astma te voorkomen door vrij eenvoudige middelen in te zetten. Ziekten bij kinderen voorkomen is waar het in de kindergeneeskunde vaak om draait. Je wilt dat kinderen gezond zijn. We hebben al veel succes in het voorkomen van bepaalde ziekten. Denk aan vaccinaties, de tests naar diabetes en het onderzoek naar ernstige stofwisselingsziekten. Kinderen met problemen kunnen we inmiddels vroeg opsporen en behandelen.’
Honderd procent astma voorkomen gaat waarschijnlijk nooit lukken omdat de ziekte in de familie kan zitten. Mensen zijn dan erfelijk belast met astma. ‘Maar als we al dertig, veertig, vijftig procent kunnen voorkomen, dan is dat fantastisch.’
De natuur biedt een sterke bescherming tegen astma.
De natuur weet raad
Ze is benieuwd waar het onderzoek naar het voorkomen van astma bij kinderen toe gaat leiden. ‘In mijn lange carrière heb ik veel onderzoek naar gezondheid en ziekten gedaan. Daaruit wordt heel duidelijk dat in bepaalde omgevingen astma gewoon niet voorkomt. De natuur biedt een sterke bescherming. We moeten daarvan leren en dezelfde trucs proberen uit te halen als de natuur.
Alles draait in de kindertijd om ontwikkeling. Een kind groeit en leert praten, maar ook de organen ontwikkelen zich. De long rijpt in de eerste drie jaar van het leven, net als het immuunsysteem en het systeem van micro-organismen in de darmen. Als een kind veel in de buurt is van dieren, planten en aarde, zoals op een traditionele boerderij, komt het in aanraking met veel bacteriën, schimmels en virussen. Het immuunsysteem ontwikkelt zich daardoor sneller dan wanneer het kind in een stad opgroeit. Het opvoeden van ons immuunsysteem zijn we denk ik kwijtgeraakt in onze westerse wereld. Als we weten hoe we dat kunnen herstellen, zijn we een heel eind.’
Tekst: Marlijn Klerk
Foto: Helmholtz University, Matthias Tunger
Dit interview is verschenen in LONGWIJZER 2, 2024
