‘De eerste duizend dagen bepalen de rest van je leven’
De jaren tussen je geboorte en je derde verjaardag zijn essentieel, ook voor de ontwikkeling van de kinderlong. Gezonde lucht, gezond eten en weinig stress zijn belangrijke factoren om die cruciale periode goed door te komen. Longfonds-directeur Michael Rutgers en Tessa Roseboom, hoogleraar vroege ontwikkeling en gezondheid aan het Amsterdamse UMC, in gesprek over hun gezamenlijke missie. ‘Geen enkel kind zou een valse start hoeven te maken.’
Die vrijdagmiddag was Michael Rutgers in de speeltuin met zijn kleindochter, toen hij een man een sigaret zag opsteken. Dat gaat niet gebeuren, dacht hij. Hij stapte op de man af en sprak hem aan. Nu hij het vertelt, kan hij zich er nog over opwinden. ‘Ik wil niet dat iemand een sigaret opsteekt in de buurt van mijn kleinkind’, zegt hij. En ja, hij is fel als het om roken gaat. ‘Mijn gedrevenheid rondom dit thema is groot.’ Met een lach: ‘Wat niet altijd gezellig is voor mijn omgeving.’
Als directeur van Longfonds ijvert Rutgers al vijftien jaar onvermoeibaar voor een wereld zonder longziekten. Hoogleraar Tessa Roseboom doet er op haar beurt alles aan om het belang van de eerste duizend dagen van een mensenleven onder de aandacht te brengen. Ze zijn ‘partners in crime’, weten hoe belangrijk het is onder welke omstandigheden een baby ter wereld komt en opgroeit. Rutgers: ‘Als je verblijf in de baarmoeder wordt bedreigd door externe factoren, sta je al met 10-0 achter.’ Roseboom: ‘In de eerste drie maanden van de zwangerschap worden alle organen aangelegd. Je kunt het niet opnieuw doen, het is de basis voor de rest van je leven.’
Als we roken kunnen uitbannen, zetten we een heel grote stap voor de volgende generatie
Valse start
Als wetenschapper ontdekte Roseboom dat baby’s die in de Hongerwinter van ’44-’45 verwekt waren, op latere leeftijd een grotere kans hadden op onder meer hart- en vaatziekten en longaandoeningen. Toen ze later concludeerde dat dit effect wijdverbreider was, besloot ze er een boek over te schrijven: De eerste 1000 dagen. ‘Het mag niet zo zijn dat kinderen een valse start maken, omdat hun ouders niet op de hoogte zijn van de impact die de eerste duizend dagen hebben op de rest van hun leven’, vindt Roseboom. Waar die valse start toe kan leiden? ‘Problemen op school, een slechtere gezondheid, uitval op de arbeidsmarkt en dus een kleinere bijdrage aan de maatschappij.’
Ongezond eten, stress, roken, alcohol, maar ook luchtvervuiling; het zijn allemaal factoren die medebepalend zijn voor de ontwikkeling van een kind. Zowel vóór de conceptie als tijdens de zwangerschap én gedurende de eerste levensjaren. Voor Rutgers springt roken eruit. ‘Ouders die roken tijdens de zwangerschap doen het kind echt kwaad. Het brengt schade toe aan de ongeboren vrucht. Roken zorgt voor een verminderde doorbloeding van de placenta, waardoor de baby minder zuurstof krijgt.’
Roseboom: ‘Als ouders roken tijdens de zwangerschap heeft dat ook een negatief effect op de ontwikkeling van de longen en de hersenen. Daarbij is er ook een grotere kans op vroeggeboorte. Als we roken zouden kunnen uitbannen, zetten we een heel grote stap voor de toekomstige generatie.’
Fijnstof kruipt letterlijk onder de huid en is in alle organen terug te vinden, ook in de placenta
Vroeggeboorte
Welke risicofactor prioriteit zou moeten krijgen? Daar hoeft Rutgers niet lang over na te denken. ‘Het voorkomen van vroeggeboortes vind ik erg belangrijk, naast het reduceren van het aantal rokende ouders. Elke geboorte van een baby jonger dan 38 weken die we kunnen voorkomen, is winst op longgebied. Longen zijn kwetsbaar en rijpen nog tot de laatste dag in de baarmoeder. Als dat proces niet afgemaakt kan worden, is de kans groter op longproblemen op latere leeftijd.’
Als toekomstig ouder kun je het risico op een vroeggeboorte verminderen door te stoppen met roken, gezond te eten en zoveel mogelijk stress te verbannen uit je leven. Maar dat is niet voor iedereen zo simpel als het klinkt, beseffen Rutgers en Roseboom. ‘De omgeving bepaalt voor een groot deel welke keuzes je maakt’, zegt Rutgers. ‘Als een hamburger net zoveel kost als een appel, zullen velen kiezen voor de hamburger. Als de hele familie rookt, is het moeilijk om als aanstaande ouder te stoppen.’
Roseboom: ‘Sterker, als de grootmoeder tijdens de zwangerschap heeft gerookt, dan is de kans dat haar kleinkind later longproblemen krijgt verhoogd, ook als de ouders niet roken. Want de eicel waaruit het kind is ontstaan, heeft ooit in de baarmoeder van de rokende grootmoeder gezeten. Het effect op de ontwikkeling van de longen kan zelfs over generaties heen gaan.’
Gezonde lucht
Toekomstige en jonge ouders hebben niet alles zelf in de hand, willen Rutgers en Roseboom maar zeggen. Want je zult bijvoorbeeld maar net op een plek wonen waar veel fijnstof in de lucht zit. ‘Fijnstof kruipt letterlijk onder de huid en is in alle organen terug te vinden, ook in de placenta', aldus Roseboom. ‘Je kunt het effect al zien in de ontwikkeling van de hersenen van het ongeboren kind. Later zullen deze kinderen minder goed meekomen op school. Schone lucht en een gezonde omgeving zijn zo belangrijk.’
Veranderingen
‘Kijk eens naar de dieselbussen hier op het busstation’, voegt Rutgers toe, terwijl hij vanuit zijn kantoor naar de bushaltes bij station Amersfoort wijst. ‘Er rijden maar twee elektrische bussen! Al die jongeren en kinderen die staan te wachten om naar school te kunnen, ademen diesellucht in. Aan dit soort zaken moet we met z’n allen iets doen, omdat we verantwoordelijk zijn voor de generaties die na ons komen. De grootste veranderingen moeten plaatsvinden in de samenleving zelf.’
En dus is ook de politiek aan zet. Gedreven sommen Roseboom en Rutgers een aantal maatregelen op die ervoor kunnen zorgen dat de eerste duizend dagen van een mensenleven goed kunnen verlopen. Dat varieert van het gratis beschikbaar stellen van ‘stoppen-met-roken-coaches’ tot een verbod op dieselbussen, van een ruimer vaderschapsverlof tot de terugkeer van de pil in de basisverzekering. ‘Want’, zegt Rutgers, ‘ongewenste zwangerschappen, en de bijbehorende stress en dus eventuele vroeggeboortes, moeten we voorkomen, helemaal bij tieners.’ ‘En’, voegt Roseboom toe, ‘een ruimer vaderschapsverlof zorgt ervoor dat beide ouders hun kind een goede start kunnen geven, met minder stress voor de pasgeboren baby.’
Het gaat niet alleen om gezondheid, maar ook om kansengelijkheid
Gedragsverandering
Ze hebben elkaar gevonden, de hoogleraar en Longfonds-directeur, in het uitdragen van die ene boodschap: investeer in die eerste duizend dagen. Roseboom: ‘Verloskundigen beginnen hun werk pas echt als alle organen al aangelegd zijn. Er wordt op dit moment veel meer geld geïnvesteerd in het repareren en oplossen van allerlei gezondheidsproblemen dan in de preventie daarvan. Het gaat niet alleen om deze generatie, maar juist ook om toekomstige generaties. Het gaat niet alleen om gezondheid, maar ook om kansengelijkheid.’
Of we nog maar aan het begin staan? Rutgers knikt. ‘We zijn nog maar net begonnen. Het is een kwestie van de lange adem.’ Roseboom: ‘De coronapandemie heeft hopelijk een versnellend effect. Het belang van preventie is nu voor iedereen duidelijk. We hebben aan den lijve ondervonden dat gedragsveranderingen, zoals handen wassen en afstand houden, effect hebben. Hoe dichterbij het risico is, hoe sneller we blijkbaar actie ondernemen. Daarom moet duidelijk zijn hoe groot de risico’s zijn van bijvoorbeeld roken voor een ongeboren kind.’
Zelf zijn ze fulltime in touw, als het om het uitdragen van hun boodschap gaat. Het sijpelt zelfs door tot achter hun voordeur. Of in de speeltuin. Roseboom: ‘Met twee kinderen realiseer ik me elke dag weer waarom het zo belangrijk is om dit werk te doen.’