Soms zijn het de hormonen

Cyclus

Buikpijn, hoofdpijn, stemmingswisselingen: veel vrouwen gebruiken tegenwoordig een app om hun menstruatiecyclus bij te houden. ‘Dat is een handig hulpmiddel om signalen van het lichaam beter te begrijpen’, zegt longarts Sarah van Oord. ‘Zo wordt duidelijk wanneer de menstruatie eraan komt en zijn klachten beter op te vangen. Alleen jammer dat ‘astma-aanval’ in de meeste apps ontbreekt. Terwijl hormonen ook invloed hebben op astma. Niet alleen bij de menstruatiecyclus, maar ook tijdens zwangerschap en overgang.’ 

Hoofdrol voor geslachtshormonen

Hormonen spelen een grotere rol bij astma dan vaak wordt gedacht. ‘Er zijn veel verschillende soorten hormonen die invloed hebben,’ legt Van Oord uit. ‘Stresshormonen, schildklierhormonen en zelfs hormonen die vetcellen uitscheiden, kunnen de luchtwegen beïnvloeden. Maar een hoofdrol spelen de geslachtshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron.

Uit onderzoek weten we dat jongens vaker ‘over hun astma heen groeien’ tijdens de puberteit. In die periode stijgt hun testosteron. Het lijkt erop dat dit een beschermend effect heeft. Voor meisjes geldt dat minder vaak. Bij vrouwen kunnen astmaklachten juist verergeren rond de menstruatie of tijdens de zwangerschap, en later in het leven tijdens de overgang​.’ 

Hormonale mijlpalen

Helaas komt dit meestal niet aan bod in de spreekkamer. ‘Bij hormonale ‘mijlpalen’ merken vrouwen vaak veranderingen in hun astma-aanvallen’, weet Van Oord. ‘Maar ze hebben zelf vaak niet meteen door dat hun hormonen ermee te maken kunnen hebben. Dat is ook omdat er meer factoren meespelen. Zo kun je tijdens de zwangerschap of de overgang aankomen, en meer gewicht geeft een hogere kans op astma. Kortom, je kunt niet zomaar zeggen dat hormonen astma verergeren. De invloed van hormonen kan ook nog eens per persoon sterk verschillen. Net zoals de ene vrouw veel last heeft van haar cyclus of de overgang, en de andere nauwelijks iets merkt.’ 

Alle kanten op

Zo kan astma tijdens de zwangerschap verbeteren, maar ook verslechteren of gewoon stabiel blijven. Van Oord: ‘Het belangrijkste is dat astma niet instabiel wordt. Dat kan gevaarlijk zijn voor moeder en kind. Astma die slecht onder controle is, verhoogt de kans op vroeggeboorte, een laag geboortegewicht en zelfs een miskraam​.’  

Daarom adviseert ze vrouwen met astma en een kinderwens om vroeg een consult te plannen met de huisarts of longarts. ‘De meeste medicijnen zijn veilig tijdens de zwangerschap. Het is wel slim om op tijd met een arts te overleggen. Zo weet je of het veilig is om door te gaan met de medicijnen of dat het beter is om over te stappen. Dit voorkomt risico’s en zorgt voor goede zorg voor moeder en baby, nog voordat de zwangerschap begint.’ 

Pufjes tellen

Een andere tip is om goed bij te houden hoeveel medicijn er nog in de inhalator zit. ‘Veel puffers hebben geen teller. Maar het is zonde om wekenlang alleen drijfgassen te inhaleren, en dat hoor ik helaas nog veel te vaak. Houd daarom zelf de inhoud goed bij. Wie twee keer per dag twee pufjes gebruikt, en er zitten er honderdtwintig in, moet na dertig dagen een nieuwe pakken. Neem je pufjes alleen wanneer nodig? Dan is een digitale toerenteller van een paar euro handig. Deze is te koop bij een handwerkwinkel.’ 

Schommelingen

De overgang is een tijd waarin astma bij vrouwen kan veranderen. ‘Door minder oestrogeen en progesteron kunnen de astmaklachten soms erger worden’, legt de longarts uit. ‘Ook gewicht erbij krijgen speelt hierbij mee. Vetcellen maken hormonen die ontstekingen kunnen geven, en overgewicht kan de astma minder stabiel maken. Maar ook hier geldt weer: het is niet altijd zo. Sommige vrouwen voelen juist dat hun astma verbetert in deze periode.’ 

Hormoontherapie

De laatste jaren gebruiken meer vrouwen hormoontherapie om overgangsklachten te verminderen. Helpt dat ook astma verminderen? ‘Er is helaas geen garantie dat hormonen de astmaklachten verbeteren’, zegt Van Oord. ‘Bespreek daarom goed met de huisarts of deze behandeling voordelen heeft. En kijk ook naar leefstijl. Het leefstijlprogramma Plants for Joints laat bijvoorbeeld bij reuma en artrose mooie resultaten zien. Het combineert gezond plantaardig eten, beweging en ontspanning. Die aanpak kan mogelijk ook helpen bij astma. Zowel tijdens de overgang, zwangerschap of rond de menstruatie. Al is daar nog geen hard bewijs voor.’ 

Herken signalen

Hoe merk je of astma verergert tijdens een ‘hormonale mijlpaal’? Daarvoor adviseert Sarah van Oord om klachten bij te houden. ‘Soms kun je een opleving van astma aangeven in een app om de menstruatiecyclus bij te houden. Of zet het erbij als losse notitie. Zo kun je patronen herkennen en eerder ingrijpen.’  

Tijdens zwangerschap en in de overgang is extra aandacht voor astmasymptomen belangrijk. ‘Typische signalen van ontregeling zijn meer hoesten, piepende ademhaling, benauwdheid en nachtelijke klachten​. Ook een verhoogde gevoeligheid voor kou, parfum of mist kan een teken zijn. Weet wat de triggers zijn. En schrijf deze op in je Astma Actieplan.’ 

Taboe eraf

Nog vaak merkt Sarah van Oord dat vrouwen de overgang niet melden bij hun longarts of de verpleegkundige. ‘Terwijl ook die levensfase grote invloed kan hebben op astma. Praat over veranderingen. De behandelaar denkt graag mee over hoe je astma stabiel houdt. Durf erover te praten, dat kan het leven met astma een stuk fijner maken.’

Tips en adviezen

Houd klachten bij in een app, zodat je patronen sneller herkent. 

• Stop niet zomaar met medicijnen, maar bespreek dit met de arts
• Controleer je inhalatietechniek regelmatig.
• Tel de pufjes en vervang de puffer op tijd. Een goedkope toerenteller kan helpen.
• Kijk naar je leefstijl: gezond eten, meer bewegen en stress verlagen helpen ook bij astma.
• Let op alarmsignalen als meer hoesten en benauwdheid.
• Praat erover! 

Tekst: Naomi van Esschoten

Dit artikel is verschenen in LONGWIJZER 3, 2025

Meer weten over dit onderwerp?

In het webinar 'Astma en hormonen' van de astmaVereniging Nederland-Davos vertelt longarts Sarah van Oord meer over hoe hormonen werken en beantwoordt ze ingezonden vragen.