‘De wereld is een porseleinkast, daar moeten we voorzichtig mee om gaan’
De stad uit
Ruim veertig jaar geleden heeft José Berkhof ‘m nog gebouwd zien worden: de ring van Amsterdam. Anno 2023 rijden er zo’n 170.000 auto’s per dag over deze A10. En daar heeft de tentoonstellingsmaker veel last van. Zo’n tien jaar geleden kreeg ze astma. Dat uit zich bij haar vooral door enorme hoestbuien en vermoeidheid. José verdiepte zich in de oorzaken van luchtvervuiling en vluchtte de hoofdstad uit naar Oostzaan. Ook daar, aan de rand van natuurgebied ‘t Twiske, blijft de luchtvluchtelinge veel last houden. Nu ziet ze zich genoodzaakt om naar het hoge noorden te verhuizen, want alleen daar is schone lucht. Haar boosheid, frustratie én ook verdriet kon José kwijt in de tentoonstelling Autopia.
Hartritmestoornissen
‘Het begon met veel hoesten. De huisarts raadde me aan mijn neus te spoelen met zout water. Dat hielp een tijdje, maar later niet meer. Daarna heb ik van alles geprobeerd: logopedie, bioresonantie, de zoutkamer, een acupuncturist gespecialiseerd is in neusklachten. En allerlei soorten inhalers, luchtwegverwijders en ontstekingsremmers. De dosering werd steeds hoger. Het hielp allemaal geen zier. Tijdens het hardlopen kreeg ik hartritmestoornissen en belandde ik in het ziekenhuis aan de hartbewaking. De cardioloog zei: “In luchtwegverwijders zit een andrenaline-achtigestof, die tot hartritmestoornissen leidt. Die mag je niet meer gebruiken”. Zo werd ik van longpatiënt ook hartpatiënt.’
Atypische longen
‘De longarts schreef Pulmicort voor, de cardioloog gaf betablokkers tegen mijn hartritmestoornissen. Daarbij voelt het alsof je hart uit je borst springt en je geen lucht krijgt. Heel beangstigend. Ik ben na inspanning meermalen in het ziekenhuis beland. Wat mij betreft is er veel te weinig aandacht voor de bijwerkingen van longmedicatie.’ Om uit te zoeken wat er aan de hand was, werd José vier dagen opgenomen in Behandelcentrum Heideheuvel in Hilversum. Dit centrum is gespecialiseerd in mensen met chronische longaandoeningen. ‘De conclusie was dat ik atypische hyperactieve longen heb. Ik slaap slecht, ‘s ochtends opstarten duurt lang en ik heb meerder hoestaanvallen per dag. Ook krijg ik het benauwd als ik van de kou de warmte in stap, hetzelfde geldt voor parfum en sterke aftershave.’
Schimmelsporen in huis
‘We verhuisden van Amsterdam naar Oostzaan, vlakbij natuurgebied ‘t Twiske. We dachten dat ik daar minder last zou hebben, zo dicht bij de natuur. Een longverpleegkundige nam ons huis onder de loep. Op haar advies hebben we linoleum gelegd, en een ander bed en allergeenvrije matrassen aangeschaft. Ook de badkamer is onder handen genomen omdat daar mogelijk schimmel zat. We hebben veel boeken in huis die stoffig kunnen zijn, maar die wil ik echt niet kwijt.’
Vervolgens lieten we een bouwbioloog komen. Die nam monsters van de luchtkwaliteit in ons huis, en zette ze op kweek. Hij vond schimmelsporen. Het bleek dat er water onder de woonkamervloer stond. Wat kun je daaraan doen? We kozen voor schelpen die het water afdekken, alleen hebben die geen warmte-isolatie. Achteraf hadden we beter een grond-isolerende deken van folie kunnen nemen, die meebeweegt met het waterniveau. Tip voor longpatiënten: gebruik sowieso geen Purschuim als isolatiemateriaal!’
Focus op de buitenlucht
‘Toen we in huis al het mogelijke hadden aangepakt, ging ik me verdiepen in de luchtkwaliteit buitenshuis. Op de Atlas voor de leefomgeving van het RIVM zie je hoe slecht de luchtkwaliteit in Nederland is. Klik op die site maar eens op ‘Check je plek’. Daar kun je per postcodeadres zien wat de luchtkwaliteit is. Op deze site zie je de snelwegen als dikke rode aderen door het landschap lopen. Hoe dichter bij de snelweg, hoe slechter de lucht. En Schiphol is dieprood op de kaart. Hoe meer informatie ik had, hoe bozer ik werd. We weten allemaal hoe slecht vliegen is voor het milieu. Tegelijkertijd koopt Schiphol extra stikstofruimte om Lelystad Airport te kunnen openen.’
Selectief autogebruik
Boos en verdrietig werd Jose van het eindeloze hoesten en van alles wat ze leerde over luchtvervuiling. Ze besloot daar vorm aan te geven. ‘Ik ben niet de enige met astma. Er zijn 1,2 miljoen longpatiënten die ook veel last hebben van de slechte luchtkwaliteit. Daar wil ik mensen bewust van maken. Kunst kan daarbij helpen. Daarom maakte ik de tentoonstelling Autopia in Sittard. In zijn humoristische autosculpturen verbeeldt Olaf Mooij de relatie tussen mens en auto. Waarom houden we zo van de auto en wat zijn de offers die we brengen? Het is een verlengstuk van je lichaam, waarmee je geen 5, maar 100 kilometer per uur kunt afleggen. Rijden geeft een gevoel van vrijheid, je kunt er indruk mee maken, er je identiteit aan ontlenen. Het is je eigen intieme huiskamer.’
José wil mensen inspireren tot selectief autogebruik. ‘In Nederland zijn er negen miljoen auto’s. Veel mensen gebruiken de auto voor álles. De helft van alle ritten is minder dan zes kilometer. Voor die korte ritjes neem je toch gewoon de fiets? Het is heel simpel: minder verkeer leidt tot minder luchtvervuiling. Tijdens de Corona-lockdown was de lucht veel schoner. Toen had ik veel minder last van mijn longen!’
Onderdeel van de oplossing
‘Mijn belangrijkste boodschap: wij zijn zelf deel van het probleem én van de oplossing. Wij kunnen zelf helpen om de situatie te verbeteren. Bijvoorbeeld door je auto (vaker) te laten staan, niet te vliegen en geen hout te stoken. Of een OV-kaart te kopen. Voor de prijs van een tank, krijg je 40% korting en 7 gratis reisdagen. Bewustwording is belangrijk, ik vraag mensen altijd: waarom hecht je eigenlijk zo aan je auto? Wat me hoop geeft is dat we ons gedrag kunnen veranderen. Kijk maar naar roken, dat deden we vroeger overal; in restaurants, de trein, noem maar op. Dat is gelukkig verleden tijd.’
‘Uiteraard ligt ook een belangrijke rol voor de overheid’, vervolgt José. ‘Door bewustzijn te kweken en maatregelen te nemen om de luchtvervuiling te beperken. Wat mij betreft voeren ze maximum snelheid van 80 km per uur in op de snelweg. Geef geen subsidie voor benzine, maar stop dat geld in het openbaar vervoer, zodat het goedkoper wordt’.
‘Eigenlijk is de wereld een porseleinkast. We moeten er heel voorzichtig mee zijn om ook onze kinderen een toekomst te geven. Want door auto te rijden offeren we het klimaat én onze gezonde lucht op. Gelukkig hebben de miljoen Nederlanders die het benauwd krijgen van luchtvervuiling, óók het vermogen daar iets aan te doen. Niemand kan de problemen in zijn eentje oplossen. Jouw en mijn eigen verantwoordelijkheid is het juiste te doen, of juist iets te laten. Hoe minder autokilometers, hoe beter.’
Over Autopia
José Anne Berkhof is in de kunstwereld bekend als Anne Berk. Zij was gastcurator van de tentoonstelling Autopia van kunstenaar Olaf Mooij. Deze tentoonstelling was t/m 2 april te zien in Museum De Domeinen te Sittard.