Onderzoek naar eiwitten die longen kunnen herstellen

Het toekomstige medicijn tegen de longziekte COPD zit misschien al verborgen in het menselijk lichaam. Wnt-groeifactoren, zo heten de stofjes die Reinoud Gosens in de toekomst hoopt in te zetten tegen de aandoening. ‘Het zijn eiwitten die in elke cel van je lichaam zitten. Maar soms werken ze niet goed meer’, zegt de onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Het zou geweldig zijn als we de aanmaak van deze stoffen kunnen stimuleren met geneesmiddelen.’

Wnt-groeifactoren – de naam zegt het al – zorgen ervoor dat cellen in het menselijk lichaam beginnen te groeien. Er wordt steeds meer over de stofjes ontdekt. Vroeger dachten wetenschappers dat de groeifactoren hun werk vooral deden vóór de geboorte. In de baarmoeder spelen deze eiwitten namelijk een belangrijke rol bij de vorming van een foetus. Door de invloed van groeifactoren beginnen alle organen te groeien: het hart, de longen, de nieren enzovoort. ‘De stoffen zorgen ervoor dat al je cellen op de juiste plek groeien; dat je huid eruit komt te zien als huid en dat je longen ook van het juiste weefsel worden gemaakt’, zegt Gosens.

Maar daar houdt de functie van Wnt-groeifactoren niet op. Sinds kort weten we dat deze groeifactoren ook na de geboorte van mensen van groot belang zijn. De stoffen voeren namelijk kleine en grote reparaties uit in ons lichaam. ‘Als je ergens een schaafwondje hebt, zorgen de groeifactoren ervoor dat er een korstje ontstaat en dat je huid op die plek weer dichtgroeit. Maar ook bij schade op andere plekken, zoals in de longen, zorgen de groeifactoren voor de groei van nieuw weefsel dat schade kan herstellen’, vertelt Gosens. Zo gaat dat bijvoorbeeld ook bij een longontsteking.

Seintje

Het probleem is alleen dat de genezende stoffen hun werk niet meer uitvoeren bij mensen met de ziekte COPD. Hun longen raken zo ontstoken en beschadigd dat deze patiënten het vaak benauwd krijgen en last hebben van kortademigheid.

‘Door de ontstekingen slagen hun groeifactoren er niet meer in om de schade te herstellen, of zelfs maar een beetje te repareren.’ De grote vraag is waardoor dat komt. Reinoud vermoedt dat de groeifactoren van mensen met COPD ermee stoppen door een soort verbindingsfout. Groeifactoren zitten net buiten een cel. Om de groei van nieuw weefsel in gang te zetten moeten ze een seintje geven aan de celkern. Pas daarna beginnen cellen zich te vermenigvuldigen en groeit er nieuw weefsel. Maar de longcellen van mensen met COPD zijn niet meer goed in staat om dat signaal door te geven aan de celkern. ‘Het seintje komt niet goed door. Daardoor treedt er geen herstel meer op.

Weefselherstel

De onderzoeker hoopt samen met collega's uit Leiden en Munchen een list te verzinnen om patiënten toch te voorzien van werkende groeifactoren. Ten eerste werkt hij aan een speciaal geneesmiddel dat ervoor zorgt dat het signaal van groeifactoren weer de juiste weg aflegt in cellen.

‘Het middel repareert als het ware de route die het signaal van groeifactoren moet nemen om de cel te laten groeien’, zegt hij. ‘We hopen dat het weefsel in de longen van COPD-patiënten zich daardoor weer gaat herstellen.’

Voorlopig mag het middel nog niet op mensen worden getest, eerst moeten in het lab nog een aantal proeven uitgevoerd worden. Als het middel dan goed werkt, kunnen we het medicijn in de toekomst misschien op COPD-patiënten testen.’

Proef met stamcellen

Reinoud heeft nog een tweede plan om meer groeifactoren aan het werk te zetten in de longen van COPD-patiënten. Hij wil hen stamcellen toedienen. Dat zijn cellen die nog kunnen uitgroeien tot elk type weefsel in het menselijk lichaam. ‘Stamcellen produceren uit zichzelf volop Wnt-groeifactoren.’

Binnenkort begint hij met een proef waarbij de eerste patiënten worden geïnjecteerd met stamcellen. ‘De cellen zullen zich via de bloedbaan verspreiden, ook naar de longen. Zodat daar extra nieuwe groeifactoren worden aangemaakt, die voor weefselherstel kunnen zorgen.’

Hij waarschuwt wel dat COPD-patiënten niet op de korte termijn moeten rekenen op genezing door de technieken die hij ontwikkelt. ‘Een kant-en-klare behandeling waarmee we patiënten kunnen genezen, is voorlopig nog een stap te ver. We moeten eerst inzicht krijgen in de mechanismen waarmee Wnt-groeifactoren het herstel van longweefsel verhogen. Hopelijk kunnen we die kennis in de toekomst gebruiken om de longen van patiënten een beetje te herstellen. Als dat lukt, ben ik heel blij.’

• Thema: COPD 
• Looptijd: 01-01-2018 tot 01-04-2023  
• Soort subsidie: Consortium Subsidie 
• Bedrag: 750.000 euro  
• Naam onderzoeker: Reinoud Gosens (UMCG)